Anna Ingólfsdóttir fjallar um samning menntamálaráðuneytisins við Háskóla Íslands: Er þetta leiðin sem við viljum fara?

Anna Ingólfsdóttir fjallar um samning menntamálaráðuneytisins við Háskóla Íslands: "Ég held að allir sem á einhvern hátt hafa kynnst rannsóknavinnu séu sammála um að rannsóknir þrífist á samkeppni og að án hennar sé ekki mikils árangurs að vænta."

 

FIMMTUDAGINN 11. janúar var undirritaður tímamótasamningur menntamálaráðuneytisins við Háskóla Íslands um fjárveitingar fram til ársins 2011. Þessi samningur felur í sér stóraukin framlög til Háskóla Íslands, bæði til kennslu og rannsókna. Ég held að allir geti verið sammála um að þessi samningur brjóti blað í sögu menntunar og vísinda í landinu og að þetta sé velkomin viðurkenning stjórnvalda á þörfinni fyrir auknar fjárveitingar til þessara málaflokka. Flestir eru líka sammála um nauðsyn aukins framlags til kennslu við Háskóla Íslands til að hægt sé að bjóða upp á ókeypis gæðamenntun fyrir alla. Öðru máli gegnir hins vegar um rannsóknaþátt stofnunarinnar. Ég held að allir sem á einhvern hátt hafa kynnst rannsóknavinnu séu sammála um að rannsóknir þrífist á samkeppni og að án hennar sé ekki mikils árangurs að vænta. Það er að sjálfsögðu rétt sem ýmsir halda fram að við séum of fá til að dreifa kröftum okkar allt of mikið. Ég tel þó að enginn vafi geti leikið á því að sú samkeppni, sem aðrir háskólar í landinu óneitanlega hafa veitt Háskóla Íslands á einstaka sviðum, hafi orðið honum til góðs, hafi leitt til aukinnar sjálfsgagnrýni og bættrar frammistöðu. Það verður líka að teljast nokkuð augljóst að við erum allt of fá til að sjá ekki öllum, sem sýna góðan árangur í rannsóknum, fyrir eins góðum aðbúnaði og kostur er á, óháð því hvort þeir sitja innan veggja HÍ, HR, HA eða annars staðar í þjóðfélaginu. Það hlýtur því að vera ljóst að fjárveitingar til rannsókna gegnum samkeppnissjóði, sem byggjast á jafningjamati, eru miklu líklegri til að tryggja að kraftar sem flestra nýtist sem best á þessum vettvangi en beinar fjárveitingar til Háskóla Íslands. Jafningjamatið hefur auðvitað sína galla eins og öll matskerfi. Þetta er samt það kerfi sem hinn alþjóðlegi vísindaheimur hefur orðið sammála um að nota og er það langbesta sem völ er á. Fjárveitingar í gegnum samkeppnissjóði stuðla einnig að því að viðhalda eðlilegri samkeppni eftir því sem hægt er í okkar fámenna landi.

Í grein, sem birtist í Morgunblaðinu þriðjudaginn 16. janúar síðastliðinn segir Einar Stefánsson, prófessor við Háskóla Íslands og yfirlæknir við Landspítala – háskólasjúkrahús, um áður nefndan samning: ,,Því fer fjarri að útkoman sé örugg. Háskóli Íslands er lítill háskóli og miklu minni en þeir skólar, sem eru á lista 100 bestu háskóla í heimi. Flestir þeirra búa að langri hefð, miklum metnaði og góðri aðstöðu. Við erum að keppa við stóru strákana og þar dugar engin ,,elsku mamma"." Þetta er reyndar ekki alveg rétt hjá Einari ef litið er til fjölda stúdenta. Hins vegar er það ljóst að afburðavísindamenn við þessar stofnanir eru miklu fleiri en við HÍ og því samkeppnin hörð. Samkvæmt þessu þurfum við því öðru fremur að laða til okkar afburðavísindamenn erlendis frá en jafnframt að sjá til þess að allir bestu vísindamenn landsins fái sem best tækifæri til að njóta sín. Ég skora því á stjórnvöld að sjá til þess að stórefla samkeppnissjóðina og jafnvel hugleiða að veita, þó ekki sé nema hluta af því fé, sem nú er eyrnamerkt Háskóla Íslands, í þessa sjóði og stuðla þannig að sem bestri nýtingu þess bæði innan Háskóla Íslands og utan.

Hafliði P. Gíslason, prófessor við Háskóla Íslands, skrifar í Morgunblaðið fimmtudaginn 18. janúar: ,,Í ályktunum vísinda- og tækniráðs er ávallt fjallað um hin ýmsu málefni háskólastigsins í samhengi við annað rannsóknastarf í landinu. Í desember 2005 fagnaði ráðið sterkri stöðu Háskóla Íslands þar sem þungamiðja háskólarannsókna í landinu væri samkvæmt öllum tiltækum úttektum. Ráðið styður þá sýn forsvarsmanna skólans að með öflugri rannsóknastarfsemi skipi hann sér í hóp með bestu erlendu háskólum og efli jafnframt tengsl sín við íslenskt atvinnulíf og þjóðfélag." Einhverra hluta vegna hefur Hafliði valið að vitna í ályktun ráðsins frá 2005 en forðast að nefna nýjustu stefnu vísinda- og tækniráðs Íslands. Þar er hvergi minnst á að styrkja HÍ sérstaklega en alltaf talað um að styrkja háskólastigið og vísindin í landinu í heild sinni með sérstakri áherslu á styrkingu samkeppnissjóðanna. Í stefnu ráðsins fyrir tímabilið 2006 til 2009 segir meðal annars: ,,Vísinda- og tækniráð leggur höfuðáherslu á að:...efla opinbera samkeppnissjóði og sameina þá innan skyldra sviða."

Það verður auðvitað að teljast eðlilegt að Háskóli Íslands reyni að skipa sér í flokk bestu háskóla í heimi í sínum sterkustu greinum. Hins vegar eru til mikilvæg rannsóknasvið þar sem rannsóknahópar utan Háskóla Íslands hafa sýnt áberandi betri árangur en viðkomandi deild eða svið innan HÍ. Má þar t.d. nefna fög eins og tölvunarfræði og stærðfræði. Hvernig á að hlúa sem best að þessari starfsemi? Ein leið væri að Háskóli Íslands hreinlega keypti alla virka vísindamenn landsins og ryddi þannig allri samkeppni úr vegi. Rausnarlegar fjárveitingar ríkisins til HÍ gera þetta að raunhæfum möguleika. Ég spyr því: "Er þetta leiðin sem við viljum fara til að efla vísindin í landinu?"

Höfundur er prófessor í tölvunarfræði við Háskólann í Reykjavík.