Tímamót í sögu Háskóla Íslands

uppruni: Fréttablaðið, 18. jan

höfundur er Svavar Hávarðsson

 

Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra og Kristín Ingólfsdóttir, rektor Háskóla Íslands, undirrituðu samning um kennslu og rannsóknir við Háskóla Íslands í síðustu viku. Um tímamótasamning er að ræða fyrir starf HÍ. Vísindamenn einkarekinna háskóla gagnrýna samninginn og vilja að keppt sé um rannsóknafé á jafnréttisgrundvelli.
Langtímamarkið Háskóla Íslands er að komast í hóp hundrað bestu háskóla heims. Framtíðarsýnin grundvallast á umfangsmiklu stefnumótunarstarfi sem hófst fyrir rúmu ári síðan þar sem meirihluti starfsmanna skólans og fjöldi stúdenta lögðust á eitt um að greina hvert skólinn vildi stefna á næstu árum og hvernig markmiðum skyldi náð.

Bláköld staðreynd

Á árunum 2004 og 2005 voru gerðar þrjár umfangsmiklar úttektir á ólíkum þáttum í starfsemi HÍ. Í kjölfarið skipuðu fráfarandi rektor, Páll Skúlason, og Kristín Ingólfsdóttir nefnd sumarið 2005 sem hafði það hlutverk að taka saman niðurstöður undirbúningsvinnunar og setja fram tillögur um viðbrögð. Samhliða hófst vinna á vettvangi deilda og stjórnsýslu skólans. Einnig var leitað til fjölmargra sérfræðinga innan og utan skólans; fulltrúa stúdenta í grunn- og framhaldsnámi, nýdoktora, fulltrúa atvinnulífs, menningarlífs, stjórnvalda og erlendra sérfræðinga.
Við brautskráningu kandídata í Háskólabíói í febrúar 2006 greindi rektor HÍ síðan frá því að eftir samráð við fulltrúa Háskólaráðs og deildarforseta hefði langtímamarkmið skólans verið sett um að gera HÍ að einum af hundrað bestu háskólum heims. Þessi yfirlýsing vakti mikla athygli og efasemdir um getu íslenskrar menntastofnunar til að ná slíku markmiði. Það væri bláköld staðreynd að samkeppni milli þjóða á sviði menntunar, rannsókna og nýsköpunar ykist með hverju árinu og stefnumótunin ætti að snúast um að gera skólann að afburða menntastofnun en markmið um að verða einn af hundrað bestu væri of háleitt og þjónaði ekki tilgangi í sjálfu sér.

Topp fimm hundruð

Í dag er Háskóli Íslands ekki í hópi fimm hundruð bestu háskóla heims, samkvæmt Shanghai Jiao Tong listanum (SJT) yfir bestu háskóla heims. Litlu mun þó muna að skólinn komist í þann hóp en um tvö þúsund skólar eru metnir inn á lista SJT, sem flestir horfa til varðandi mat á bestu menntastofnunum samtímans. Bent hefur þó verið á að við mat á gæðum er mjög horft til gæða raunvísindadeilda (sérstaklega verk- og stærðfræðideilda), og birtinga greina frá skólunum sem tengjast slíku námi. Þegar aðrir mælikvarðar eru notaðir, til dæmis á gæði félagsfræði- og hugvísindadeilda, horfir öðruvísi við. Því hefur markmið skólans verið gagnrýnt en undir niðri liggur þó aðeins sá metnaður að bæta starf skólans verulega. Markmið um að komast í hóp hundrað bestu háskóla heims er ekki verra en hvað annað í slíkri viðleitni. Kristín Ingólfsdóttir rektor hefur bent á að skólarnir sem fylla flokk þeirra bestu hafi ekki komist þangað fyrir tilviljun heldur sé árangurinn afrakstur markvissrar og metnaðarfullrar menntastefnu sem nú hefur verið lokið við að móta innan HÍ.

Markmið samningsins

Samningur ríkisins og HÍ felur í sér að fjárveitingar til rannsókna þrefaldast á samningstímanum og aukast framlög til kennslu um 75 prósent samanborið við framlög á fjárlögum árið 2006. Rannsóknarframlög til Háskóla Íslands hækka með samningnum um 640 milljónir árlega á tímabilinu 2008 til 2011 eða um tæpa þrjá milljarða í lok samningstímabilsins.

Í samningnum er meðal annars stefnt að því að stórefla rannsóknartengt framhaldsnám við Háskólann með því að fimmfalda fjölda brautskráðra doktora og tvöfalda fjölda brautskráðra meistaranema á samningstímabilinu. Framboð námskeiða í framhaldsnámi verður aukið, meðal annars með auknu samstarfi við erlenda háskóla. Fjölga á birtingum vísindagreina kennara við Háskóla Íslands í virtum, alþjóðlegum, ritrýndum tímaritum og útgáfu bóka gefnum út hjá virtum bókaútgefendum. Auknum framlögum í Rannsóknasjóð Háskólans er ætlað að efla doktorsnám og að undirbúa umsóknir til alþjóðlegra samkeppnissjóða. Jafnframt er gert ráð fyrir að Háskólinn móti sér skýra stefnu um fjarkennslu fyrir árslok 2007 og fjarkennsla verði efld í völdum greinum. Jafnframt er ætlunin að auka samstarfið við rannsókna- og náttúrufræðisetrin á landsbyggðinni.

Gagnrýni

Ekki er búið að taka ákvörðun um hvernig viðbótarframlögum til rannsókna verður varið innan HÍ. Kristín Ingólfsdóttir segir það verða vandasamt en tæplega fimmtíu rannsóknastofnanir eru starfræktar innan vébanda Háskóla Íslands. Líklegt er talið að fénu sem rennur til Háskólans á næstu árum verði skipt jafnt niður á milli rannsóknastofnana innan Háskólans. Þetta er gagnrýnt og bent á að mun líklegra til árangurs sé að láta fé renna í samkeppnissjóði. Vísindamenn græði meira á því að sækja um fé; að keppt sé um peningana og þeir hæfustu fái styrki því þannig nýtist rannsóknafé best.

Vísindamenn í Háskólanum í Reykjavík hafa bent á að eini stóri íslenski rannsóknasjóðurinn, Rannís, veiti um sex hundruð milljónir í styrki á ári. Þar er ávallt krafist mótframlags umsækjenda, oft í formi launa og aðstöðu til rannsókna, en ef því fé sem veitt er til rannsókna innan HÍ með nýgerðum samningi yrði veitt í Rannís væri hægt að losna við kröfuna um mótframlag. Þeir benda á að eftir aukafjárveitinguna eigi vísindamenn innan HÍ mun meiri möguleika á styrkjum úr Rannís en aðrir vísindamenn, þar sem þeir fái mótframlagið tryggt frá ríkinu. Þetta skekki myndina því eftir því sem mótframlagið sé hærra séu vísindamenn samkeppnishæfari um að hljóta styrki úr samkeppnissjóðum. Eins er bent á að svo hátt framlag eins og HÍ fær muni gera Rannís erfitt fyrir að sækja fé til þess að auka samkeppnisstyrki til vísindamanna frá því sem nú er.

Flaggskipið

Hvað sem allri gagnrýni líður er háskólasamfélagið sammála um að nauðsynlegt hafi verið að stórauka framlög til rannsókna á háskólastigi. Eins hefur verið bent á að einn stór alhliða háskóli þurfi að vera til staðar hér á landi og aukin fjárframlög til hans séu eðlileg; þær beri ekki að skoða í samhengi við starf annarra háskóla í landinu eða fjárframlög ríkisins til þeirra. Eðlismunur á námsframboði og skyldum menntastofnana sé of mikill til þess. Hitt er það að vísindamenn innan háskólanna allra, þar á meðal Háskóla Íslands, deila um þá leið sem nú er farin og telja að markmiðum menntamálayfirvalda yrði frekar náð með því að gefa fleirum tækifæri til að nýta rannsóknaféð sem Háskóli Íslands fær næstu árin.